آیا تکنولوژی می‌تواند جایگزین ترجمه انسانی شود؟

ایده ترجمه ماشینی به کمک تکنولوژی و هوش مصنوعی بسیار ساده است. اگر دو زبان مختلف از لحاظ قواعد دستوری و نحوی با یکدیگر تطابق دهیم می‌توانیم سیستم خود را طوری طراحی کنیم که با اضافه کردن یک جمله، یک پاراگراف یا حتی یک کتاب به عنوان ورودی یک زبان، ترجمه آن را به عنوان خروجی زبان مقصد دریافت کنیم. از طرفی دیگر، این ایده کاملا منطقی به نظر می‌رسد. زیرا کامپیوترها برای انجام چنین نوع کاری ایده‌آل هستند. آن‌ها می‌توانند حجم عظیمی از داده‌ها را در حافظه خود نگه دارند و از آنجایی که به درستی برنامه‌ریزی شده‌اند، همیشه می‌توانند نتیجه درست، سریع‌تر، ارزان‌تر و پایدارتر در مقایسه با ترجمه مقاله و متون توسط نیروی انسانی تولید کنند. اما آیا در واقعیت هم همه چیز به همین آسانی است؟

مروری بر تاریخ ترجمه هوش مصنوعی

ایده‌ای که در ابتدای این مطلب ذکر شد پدیده جدیدی نیست. در واقع بهتر است بدانید که اولین اشاره‌ها به ساخته شدن سیستمی خودکار که بدون دخالت انسان اقدام به ترجمه کند در برخی از متون قرن هفدهم دیده می‌شود. اما اولین بار چنین سیستمی در حدود سال 1950 و اندکی پس از ایجاد اولین کامپیوتر پیاده‌سازی شد. البته نتایج این کار را شاید با کمی ارفاق بتوان متوسط ارزیابی کرد. اما همین امر کافی بود تا امیدی ایجاد شود و تصمیم به ادامه تحقیق و توسعه بر روی آن گرفته شود.

از آن زمان، ترجمه ماشینی یعنی ترجمه‌ای که نیازی به مشارکت انسان ندارد، پیشرفت زیادی داشته است. البته بهتر است بگوییم نه تنها این امر بهبود یافته، بلکه اکنون با ابزارهای رایگان ترجمه مقاله و کتاب مانند گوگل ترنسلیت می‌توان به راحتی و بدون پرداخت هزینه خاصی به ترجمه متون مختلف پرداخت. با این حال نتایج به دست آمده گاهی اوقات عالی و گاهی ناامیدکننده هستند. برخی بر این باورند که توسعه بیشتر این سیستم‌ها گام بزرگی است که می‌تواند به نتیجه عالی ختم و در نهایت منجر به جایگزینی مترجمان انسانی شود. اما دلایل زیادی وجود دارد که دیدگاه مخالف را تائید می کند.

ترجمه ماشینی در مقابل ترجمه انسانی

قبل از هر موضوعی باید به این امر بپردازیم که ترجمه مقاله یا متن خاصی یک فرآیند دوگانه نیست. به عبارت دیگر، برای هر کلمه یا عبارت یک زبان، ممکن است چندین ترجمه بسته به معنای آن وجود داشته باشد. به عنوان مثال، برای فعل انگلیسی “run”، پیتر گیلیور، فرهنگ‌نویس لغتنامه انگلیسی آکسفورد، 645 معنی مختلف را ثبت کرده است. شاید برای هوش مصنوعی به خاطر سپردن تمامی این معانی امری بسیار آسان باشد اما تصمیم‌گیری در مورد موارد استفاده آنها هنگام ترجمه بسیار دشوار خواهد بود. در سوی دیگر، شاید به خاطر سپردن تک به تک این 645 معنی برای یک مترجم امر محال تلقی شود اما با توجه به تفسیر کلی متن، در نظر گرفتن مسائل فرهنگی و سایر موارد تاثیرگذار در ترجمه مقاله، مترجم انسانی می‌تواند در تصمیم گیری دست بالاتر را نسبت ترجمه هوش مصنوعی داشته باشد. حال باید به این نکته نیز توجه کنیم که گاهی حتی برای مترجم انسانی نیز اتخاذ چنین تصمیمی بسیار دشوار است. لذا در چنین مواردی معمولا مترجم پس از برقراری ارتباط با نویسنده متن اصلی و مشورت با او، بهترین تصمیم را برای انتخاب واژه معادل در زبان مقصد لحاظ می‌نماید؛ امری که حداقل تا به امروز در ترجمه هوش مصنوعی ممکن نشده است.

علاوه بر موارد ذکرشده باید این نکه را نیز به صراحت بگوییم که ترجمه صحیح صرفا بیان درست معانی در زبان دیگر نیست. به عنوان مثال، ترجمه متون ادبی مستلزم حفظ ارزش زیبایی شناختی در زبان جدید است و نیاز به ظرافت‌های خاص خود دارد. اگر بخواهیم مثالی دیگر در این مورد داشته باشیم باید ترجمه یک کمپین تبلیغاتی اشاره کنیم که مستلزم ارائه صحیح معانی اصلی و تنظیم شده در زمان خاص و برای مخاطبان خاص است. ارزش زیبایی شناختی، لحن زبان و نکات فرهنگی از جمله مواردی هستند که یک سیستم مکانیکی مبتنی بر هوش مصنوعی قادر به درک و اتخاذ آنها در ترجمه مقاله و متون مختلف ندارد.

بهبود ترجمه هوش مصنوعی؟ بله، اما. . .

هرچند که قابلیت‌های ترجمه با هوش مصنوعی زبان‌ها در سراسر جهان هر روز بهبود یافته و تغییر می‌کنند. نه تنها اصطلاحات جدید به آنها اضافه می‌شود، بلکه بسیاری از ساختارهای آنها نیز عوض می‌شوند و شکل جدیدی به خود می‌گیرند. در نهایت، این تغییرات در ترجمه متون و مقالات نیز کاملا نمود پیدا می‌کنند و برگرداندن بسیاری از موارد به زبان دیگر به خلاقیت و ذکاوت بالای مترجم نیاز دارد. لذا باید همواره این موضوع را در ذهن خود داشته باشیم که ترجمه متن و مقاله امری فراتر از کلام نوشتاری بوده و مستلزم تفسیر، خلاقیت، آگاهی محیطی بالا و بسیاری از فاکتورهای دیگر است. جایی که سیستم‌های هوش مصنوعی با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند. زیرا درک گفتار انسان توسط ماشین‌ها هنوز در سطح بسیار پایینی قرار دارد.

بدیهی است که به دلایل مختلف، استفاده مترجمان انسانی حداقل در آینده نزدیک غیرضروری نشده و جای خود را به همکاران جدیدشان یعنی ماشین‌های مبتنی بر هوش مصنوعی نخواهند داد. در حال حاضر و در آینده قابل پیش‌بینی، فناوری هوش مصنوعی کار مترجمان را با ابزارها و برنامه‌های تخصصی مثل ویرایشگرهای متن، پایگاه‌های اصطلاحات و غیره بسیار آسان‌تر کرده و نقش پشتیبان را ایفا می‌کنند. در نتیجه، واضح است که پاسخ کوتاه به سؤال عنوان‌شده در تیتر مقاله حاضر این است که امروزه جایگزینی ترجمه انسانی با تکنولوژی غیرممکن به نظر می‌رسد.