تکنیک های ترجمه را بشناسید

به طور کلی، ترجمه زمانی است که معنای یک متن نوشته شده از زبانی به زبان دیگر انتقال می‌یابد. در حالی که مترجمی ممکن است صرفا روشی واحد را برای کل متن به کار گیرد، اما تعدادی تکنیک وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای ترجمه کلمات و عبارات جداگانه استفاده کرد. با انتخاب دقیق تکنیک مناسب، مترجم قادر به انتقال هر عنصر زبانی به دقیق‌ترین شکل خواهد بود. در این نوشته از تکست لکست ۱۰ تکنیک رایج ترجمه را معرفی خواهیم کرد که از آنها برای ترجمه اسناد و دستیابی به بهترین ترجمه استفاده می‌شود.

تکنیک های ترجمه مستقیم (تحت‌اللفظی)

نکته مهم پیش از معرفی هر تکنیک خاص این است که این تکنیک‌های ترجمه تنها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که مفاهیم و ساختار زبان مبدأ در زبان مقصد نیز قابل استفاده باشد. تکنیک‌های ترجمه مستقیم عبارتند از:

۱. قرض گرفتن (Borrowing): قرض گرفتن جایی است که کلمات یا عبارات مستقیماً از متن منبع گرفته می‌شوند و به زبان مقصد انتقال می‌یابند. این تکنیک اغلب زمانی استفاده می‌شود که کلمه معادل در زبان مقصد، مانند انواع غذا یا لباس، وجود نداشته باشد. چنین روشی در حفظ بافت فرهنگی متن مبدأ در قالب زبان مقصد بسیار مؤثر است. زبان فارسی نیز همانند سایر زبان‌ها که کلمات قرضی از یکدیگر می‌گیرند، کلماتی را وارد زبان کرده است که در استفاده روزمره افراد نیز به دفعات تکرار می‌شوند؛ این کلمات عبارتند از: قهره، کتاب، میوه، دستور، هتل، تلویزیون، رستوران، ماشین، تلفن، کامپیوتر، اتوبوس، تاکسی، تکنولوژی، هلیکوپتر، پارکینگ، سوپرمارکت، کافه، سینما، تابلو و بسیاری دیگر.

۲. گرته برداری (Calque): گرته برداری یا همان وام گیری زبانی زمانی اتفاق می‌افتد که ترجمه یک عبارت در زبان جدید سبب ابداع یک اصطلاح جدید در زبان می‌شود. به عبارتی دیگر، گرته برداری یک عبارت همان فرآیند ترجمه کردن کلمه قرض گرفته‌شده است. این کلمات نمونه‌هایی از گرته برداری در زبان فارسی هستند: میزان وزن (weight scale)، برقراری  ارتباط (establishing communication)، پرداخت اینترنتی (online payment)، خط تلفنی (telephone line)، ساعت هوشمند (smartwatch)، پیام کوتاه (short message)، واحد پردازشگر (processing unit)، شبکه اجتماعی (social network)، نرم‌افزار کامپیوتر (computer software) و مثال‌های دیگر.

۳. ترجمه تحت‌اللفظی یا کلمه به کلمه (Literal Translation): هنگام استفاده از ترجمه تحت‌اللفظی، هر کلمه مستقیماً ترجمه می‌شود. متن مقصد باید به نوعی شکل اصطلاح داشته باشد تا همان ترتیب کلمات، معنا و سبک متن مبدأ را حفظ کند. این تکنیک می‌تواند تفاوت‌های ظریف متن اصلی را از دست بدهد و تنها با زبان‌ها و فرهنگ‌هایی که بسیار نزدیک به هم هستند امکان‌پذیر است. برای مثال، می‌توان یک جمله ساده را از زبان ترکی استانبولی مثال زد: یک لیوان آب می‌خواهم (Bir baradak su istiyorum.)

تکنیک های ترجمه غیر مستقیم

تکنیک‌های ترجمه غیر مستقیم زمانی استفاده می‌شوند که دو زبان و فرهنگ از هم دورتر باشند. این تکنیک‌ها عناصر ساختاری و مفهومی را به منظور حفظ معنا و ظرافت متن تغییر می‌دهند. تکنیک‌های ترجمه غیر مستقیم عبارتند از:

۱. جابجایی (Transposition): جابجایی شامل تغییر از یک مقوله دستوری به مقوله دیگر است، در حالی که همچنان معنی را حفظ می کند. این تکنیک ترجمه اغلب بین زبان هایی با ساختارهای دستوری متفاوت ضروری است. برای مثال، اگر می‌خواستیم جمله «آن‌ها دیشب به سینما رفتند.» را به انگلیسی بدون جابجایی ترجمه کنیم، دستورات زبانی تا حد زیادی به هم می‌ریخت و تقریبا می‌شد «They last night to the movies went.» که کاملا نادرست است و باید به این شکل نوشته شود «They went to the movies last night».

۲. تلفیق (Modulation): تلفیق شامل تغییر دیدگاه و تنظیم کردن نوشته برای بیان همان ایده و حفظ معنی است. تلفیق، متن را به گونه‌ای ترجمه می‌کند که با الگوهای طبیعی زبان مقصد مطابقت داشته باشد. به عنوان مثال، جمله «He always speaks his mind» را تصور کنید که اگر به صورت تحت‌اللفظی ترجمه شود، چقدر برای خواننده خنده دار خواهد بود اما ترجمه آن در فارسی می‌شود: «او همیشه صادق است».

۳. معادل سازی/تغییر فرمول بندی (Equivalence/Reformulation): معادل سازی مشابه تلفیق است که به شما کمک می‌کند با یافتن معادل زبان مقصد، معنای یک عبارت یا ضرب المثل را حفظ کنید. برای نمونه ضرب المثل «Actions speak louder than words» را تصور کنید که با یافتن معادل مناسب، می‌توان آن را این چنین ترجمه کرد: «اعمال بلندتر از کلمات صحبت می‌کنند».

۴. تطبیق (Adaptation): تطبیق همچنین به عنوان جایگزینی فرهنگی شناخته می‌شود به گونه‌ای که عناصر فرهنگی زبان مبدأ با یک عنصر فرهنگی معادل زبان مقصد جایگزین می‌شوند. تطبیق باعث کمک بسیار زیادی در آشناتر و آسان‌تر شدن متن می‌شود. در راستای رساندن مفهوم این تکنیک باید با اصطلاحات سر و کار داشت. عبارت «The early bird catches the worm» را تصور کنید؛ حال پس از تطبیق این چنین ترجمه می‌شود: «کسی زود بیدار شود، موفق خواهد شد».

۵. جبران خسارت / حذف (Compensation): این تکنیک ناتوانی در ترجمه یک نکته یا عبارت در بخشی خاص را با بیان اطلاعات در نقطه دیگری از ترجمه جبران می‌کند. مثال خیلی ساده‌ای که می‌توان برای آن زد، همان You است که هم معنای «تو» و هم معنای «شما» در زبان فارسی را می‌دهد که پس از ترجمه به زبان فارسی، معنای مشخصی می‌گیرد و لازم نیست متن را بخوانیم تا بفهمیم منظور نویسنده کدام است.

۶. کاهش (Reduction): هنگام استفاده از کاهش، مترجم انتخاب می‌کند هر کلمه‌ای که متن اصلی را تشکیل می‌دهند و در زبان مقصد اضافی در نظر گرفته می‌شوند حذف کند. برای مثال جمله «I am not feeling well today» را اگر بخواهیم کامل و با تمام کلمات ترجمه کنیم، این چنین می‌شد: «امروز حالم خوبی نیست» اما پس از کاهش می‌توان آن را به این شکل نوشت: «امروز خوب نیستم».

۷. افزایش / گسترش (Expansion): نقطه مقابل کاهش، زمانی است که کلمات برای حفظ معنا اضافه می‌شوند. این کار می‌تواند به دلیل تفاوت در ساختار جمله، دستور زبان، اصطلاحات و حتی رساندن معنا با مفهوم بیشتر باشد. جمله «Me encanta la música clásica» را اگر بخواهیم با جزئیات بیشتری برای خواننده ترجمه کنیم، به این شکل خواهد شد: «من عاشق موسیقی کلاسیک هستم و همیشه از گوش دادن به آثار کلاسیک لذت می‌برم».

کلام پایانی

در پایان عنوان کرد که تکنیک مناسب با در نظر گرفتن نوع متن و نوع خواننده ترجمه متفاوت خواهد بود. انتخاب بهترین تکنیک ترجمه چیزی است که مترجمان به بهترین نحو ممکن انجام می‌دهند و این همان نتیجه سال‌ها تلاش آن‌ها برای فراگیری این مهارت با ارزش است.